کد مطلب:19184 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

از ديدگاه قرآن تجارتهاي سودمند و زيانبار براي بشر در اين دنيا چه چيزهائي است؟

طبع بشر دوستدار سوداگري و سودداري است. فطرت بشر ميل دارد در هر داد و ستد سود معنوي ببرد و به نتيجه مطلوب دست يازد. اما گاهي مسير و جهت سوداگري صحيح را خوب تشخيص نمي دهد. قرآن كريم طبع و نيز فطرت او را راهنمايي مي كند و جهت صحيح را رهنمون شده مي فرمايد: مال و جان شما سرمايه و كالاي شماست. آن را جز به بهاي ارزشمند ايمان و آخرت نفروشيد: «يا أيّها الّذين امنوا هل أدلُّكم علي تِجارة تُنجيكُم مِن عذاب أليم تُؤمنون بالله و رسوله و تجاهدون في سبيل الله بأموالكم و أنفسكم ذلكم خيرٌ لكم إن كنتم تعلمون» صف/10ـ11؛ [اي اهل ايمان آيا شما را به تجارتي سودمند كه شما را از عذاب دردناك آخرت نجات بخشد دلالت كنم؟ آن تجارت اين است كه به خدا و رسول او ايمان آوريد و به مال و جان خود در راه خدا جهاد كنيد. اين كار از هر تجارت براي شما بهتر است اگر دانا باشيد.] خداوند در آيه ديگر ويژگي‎هاي بازرگاني كه تجارتش هيچ گاه زيانبار نباشد و از بين نرود را چنين بر شمرده است: «إنّ الّذين يتلون كتاب الله و أقاموا الصّلوة وأنفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانيةً يرجون تجارة لن تبور» فاطر/29؛ [آنان كه كتاب خدا را تلاوت كرده، نماز بر پا مي دارند و از آنچه خدا روزيشان كرده پنهان و آشكار به فقيران انفاق مي كنند، از لطف خدا اميد تجارتي دارند كه هرگز زيان و زوال نخواهد يافت.] در اين صورت خداوند هم بهشت را نصيب آنان مي كند، هم از لغزش‎هايشان در مي گذرد و هم آنان رستگاري بزرگ به دست خواهند آورد: «يغفرلكم ذنوبكم و يُدخلكم جنّاتٍ تجري من تحتها الأنهار ومساكن طيّبةً في جنّات عدٍن ذلك الفوز العظيم» صف/12 همچنين بازرگاني و تجارت دوست داشتني و سود آور ديگر دنيا كه محبوب شماست ياري خدا و فتح نزديك و بشارت رحمت به اهل ايمان است: «و أُخري تحبّونها نصر من الله و فتح قريب و بشّر المؤمنين» صف/13

قرآن زيانبارترين معامله را آن دانسته است كه انسان گمراهي بخرد و راه راست و هدايت را بفروشد. خداوند چنين انساني را در گمراهي رها مي سازد، به گونه اي كه حالت سرگشتگي بر آنان چيره شود: «الله يستهزيء بهم ويمدّهم في طغيانهم يعمهون أولئك الّذين اشتروا الضّلالة بالهدي فما ربحت تجارتُهم و ماكانوا معتدين» بقره/15ـ16؛ [خداوند در قيامت آنان را به استهزا گيرد و در گمراهي چنان رها كند كه در بيابان جهل و گمراهي حيران و سرگردان باشند؛ زيرا ايشان به جاي راه راست گمراهي را خريدند و تجارتشان سود نخواهد كرد و راه راست نيافتند.] بد معامله اي است كه انسان جان خويش را بفروشد و در مقابل آن كفر و سركشي بخرد؛ يعني كژ راهه رفتن و به دوزخ افتادن را انتخاب كند: «بئسما اشتروا به أنفسهم آن يكفروا بما أنزل الله بغياً آن ينزّل الله من فضله علي مَن يشاء من عباده فَباءُ و بغضبٍ علي غضبٍ و للكافرين عذاب مهين» بقره/90، [بد معامله اي با خود كردند كه به آنچه خدا نازل كرده كافر شده، راه ستمگري در پيش گرفتند، كه چرا خداوند به فضل خويش برخي از بندگان خود را مخصوص گرداند. آنان خشمي تازه از خداوند را افزون بر خشم پيشين الهي براي خود خواستند و در جايگاه غضب خدا قرار دارند و كافران عذابي خوار كننده خواهند داشت.]

در اين تجارت اگر كسي خواهان آخرت باشد و در اين راه تلاش كند، مسلماً كوشش او به نتيجه اي مورد قبول خواهد انجاميد: «و من أراد الاخرة و سَعي لها سَعيها و هو مؤمن فأولئك كان سَعيهم مشكوراً» اسراء/19 [و هركس آخرت را اراده كند و براي رسيدن به آن سعي و كوشش كند، در حالي كه مؤمن است كوشش آنان مورد شكر گزاري و تقدير قرار مي گيرد] و خداي سبحان بر كاشتة آخرت خواهان خواهد افزود: «من كان يريد حرث الآخرة نَزِدْ لَه في حرثه» شوري/20. و پاداشي بهتر از كارش به او خواهيم داد: «من جاء بالحسنة فله خيرٌ منها» قصص/84 از اين بالاتر پاداش او ده برابر است: «من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها» انعام/160. و از همه بالاتر تجارتي است كه 700 برابر يا 1400 برابر و بيشتر سود كند: «مثل الّذين ينفقون أموالهم في سبيل الله كمثل حبّةٍ أنبتت سبع سنابل في كلّ سنبلة مأة حبّة والله يضاعف لمن يشاء والله واسع عليم» بقره/261؛ [مثل آنان كه مالشان را در راه خدا انفاق كنند مانند دانه اي است كه در مزرعه نهاده است و از يك دانه هفت خوشه برويد ودر هر خوشه اي صد دانه باشد كه يك دانه 700 دانه شود. خدا بر اين مقدار نيز براي هر كه خواهد بيفزايد. چه خداوند را رحمت بي انتهاست و به همه چيز احاطه دارد.] در چنين تجارتي هم ثواب و بهره دنياست و هم ثواب و بهرة آخرت: «فَأتهيم الله ثواب الدّنيا و حسن ثواب الاخرة والله يُحبّ المحسنين» آل عمران/148 از اين رو مؤمنان از لذّت‎هاي مشروع دنيوي و اخروي، مانند: مال حلال، فرزندان، روزي‎هاي طيّب و پاكيزه، و زينت و زيورهاي الهي بهره شايان دارند؛ آن سان كه فرمود: «قُل مَن حَرَّم زينة الله الّتي أخرج لِعِباده والطّيّبات مِنَ الرّزق قُل هي للّذين امنوا في الحيوة الدّنيا خالصةً يوم القيمة» اعراف/32؛ [اي پيامبر بگو چه كسي زينت‎هاي خدا را كه براي بندگان خود آفريده، حرام كرده و از مصرف رزق حلال و پاكيزه منع كرده است؟ بگو اين نعمت‎ها در دنيا براي اهل ايمان است. خالص اينها و نيكوتر از اينها در آخرت براي آنان خواهد بود.] بر خلاف بهرەبرداري كافران و دنيا پرستان كه به آنان نيز گفته مي شود از متاع دنيا و لذايذ آن بهره جوييد. جز اين كه به سوي آتش خواهيد شتافت و در آن مأوا خواهيد گزيد: «قل تمتّعوا فإنّ مصيركم إلي النّار» ابراهيم/30؛ [بگو اي بدبختان اين دو روزة دنيا به لذت‎هاي دنيوي مشغول باشيد كه بازگشت شما به آتش دوزخ خواهد بود.]

بنابراين، بهره اهل ايمان نعمت‎هاي خالص است، نه مشوب به عذاب: «خالصةً يوم القيامة» و بهرة اهل لذت‎هاي دنيوي مشوب به رنج و درد است.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)